Iqlim oʻzgarishi: bolalar va yoshlar uhun qisqacha ma’lumot
Yer sayyorasi undagi hayot uchun qulay boʻlgan iqlimni asrashga yordam beradigan tabiiy iqlim tizimiga ega. Iqlim tizimi quyosh, shamol va suvdan iborat. Afsuski, inson koʻpincha sayyoraga zarar yetkazishi natijasida Yerning iqlim tizimida oʻzgarishlar kelib chiqadi.
Iqlim oʻzgarishining asosiy sabablaridan biri havoga karbonat angidrid (CO2) deb ataluvchi gazning tarqalishidir. Bu gazning tarqalishi jarayoni uy, avtomobil va maktablar uchun energiya hosil qilish maqsadida koʻmir, neft va gaz kabi qazilma yoqilgʻilarni yoqqanimizda sodir boʻladi. Bu turdagi yoqilgʻilarni yoqqanda havoga CO2 ajralib chiqadi va bu gaz Yer atmosferasidagi issiqlikni adyol kabi ushlab turadi. Bu holat Yer haroratining koʻtarilishi tufayli sodir boʻladigan global isish deb nomlanadi.
Havo koʻtarilishi sayyora uchun va undagi barcha jonzotlar uchun koʻplab muammolarni keltirib chiqaradi. Masalan, qutb muzliklari erib, suv sathining koʻtarilishi yuz beradi. Bu katta muammo hisoblanadi, chunki sohil boʻyidagi shaharlarni suv bosishi va okean boʻyida yashovchi qutb ayiqlari va dengiz mushuklari kabi hayvonlarning oziq-ovqat topishini qiyinlashtirishi mumkin.
Iqlim oʻzgarishi bilan bogʻliq yana bir muammo issiqlik toʻlqinlari, boʻronlar va qurgʻoqchilik kabi ekstremal ob-havo hodisalari hisoblanadi. Bu hodisalar odamlar va hayvonlar uchun xavfli boʻlishi va ekinlarga zarar yetkazishi mumkin.
Nihoyat, iqlim oʻzgarishi koʻplab oʻsimliklar va hayvonlarning ekotizimlari va yashash joylariga ham ta’sir qiladi. Haroratning oʻzgarishi ularning yashashini qiyinlashtirishi va ba’zi turlar hatto yoʻq boʻlib ketishi mumkin.
Xoʻsh, biz qanday yordam bera olamiz?
Aslida biz Yer iqlim tizimiga boʻlgan ta’sirimizni kamaytirish va iqlim oʻzgarishini sekinlashtirish uchun koʻp narsa qilishimiz mumkin. Masalan:
- Energiya sarfini kamaytirish. Foydalanmagan paytimizda chiroqlar va elektr jihozlarini oʻchirish orqali energiyani tejashimiz mumkin.
- Toza energiyadan foydalanish. Energiya ishlab chiqarish uchun iflos qazilma yoqilgʻilarini sarflash oʻrniga shamol va quyosh kabi toza energiya manbalaridan foydalanishimiz mumkin.
- Daraxtlar ekish. Daraxtlar havodagi CO2 ni soʻrishga yordam beradi, shuning uchun koʻproq daraxt ekish atmosferadagi CO2 miqdorini kamaytirishga sabab boʻladi.
- Chiqindilarni kamaytirish. Biz qayta ishlash va kompostlash orqali chiqindilarni kamaytirishimiz mumkin, bu esa chiqindilarni havoga CO2 chiqarishiga sabab boʻluvchi axlatxonalarning paydo boʻlishi va kengayishini oldini oladi.
- Mashina haydash oʻrniga jamoat transportlaridan foydalanish, piyoda yoki velosipedda harakatlanish. Bu avtomobillar havoga chiqaradigan CO2 miqdorini kamaytirishga yordam beradi.
Ushbu va boshqa chora tadbirlar orqali biz iqlim oʻzgarishini sekinlashtirishga va kelajak avlodlar uchun sayyorani asrab qolishga yordam bera olamiz.
